لێرەدا دەچینە سەر بنچینەی مەعریفە لەلای هیگڵ و ناکۆکی نێوان مێتودی (تایبەت) و (گشتگیر) لە هیگڵیانیزمدا.
١) بنچینەی مەعریفە لە هیگڵیانیزمدا
هیگڵ دەڵێت:
"خوێنەر لە پێشەکی کتێبەکەمدا (فەلسەفەی مافەکان) ئەم دوو مەسەلەیە دەبینێت: ئەوەی عەقڵیە دووبارە واقیعیشە، ئەوەیشی واقیعیە دووبارە عەقڵیشە .. بەڵام، بۆ ئەوەی ئەمانە باش تێبگەین، دەلیلەکانیان ئەوەیە کە دەبێت بە پرنسیپێک تێروپڕ بین، ئەویش ئەوەیە کە یەزدان بەرزترین واقیعەو تەنها واقیعیشە .. واتە کاتێک لە واقیع دەدوێم، زۆر ئاسانە لێم تێبگەن بە چ مانایەک ئەو دەستەواژەیەم بەکارهێناوە" (هیگڵ، مختارات -١، ل : ٤٨ و ٤٩).
هیگڵ هەر لەو دیدگایەوە دەگاتە ئەوەی بڵێت:
"بنچینەی مەعریفەی فەلسەفی ئا ئەو ناوەڕۆکە ناوخۆییەیە، بیری ناوخۆی نێو هەموو شتەکانە، ئەو شتانەی کە واقیعە زیندووەکەیان لە رۆحدا بەرجەستەیە ..".
"دین ناوەڕۆکێکی هاوبەشی هەیە لەگەڵ فەلسەفەدا، تەنها لە شێوەدا جیاوازن .." (هیگڵ، هەمان سەرچاوە).
٢) مێتودی هیگڵیانیزم
هیگڵ دەڵێت:
".. هەڵەیەکی تری بنەبڕی هەموو ئیمپیریستەکان (= تاقیگەییەکان)، ئەوەیە کە تەنها خۆیان دەبەستنەوە بە تاقیکردنەوەوە، وە ئیتر هەر لەناو ئەو تاقیگەییەو لەگەڵیدا دەمێننەوە، ئەوان هۆشیار نین بەو واقیعەی بەرەو ڕوویان دەبێتەوە، بە پێشوازی کردنی ئا ئەم ئیداراکانەیشیان، ئیتر ئەوان میتافیزیکیانە کار دەکەن .. بەڵام مرۆڤ پەنا ناباتە بەر تایبەت، وە ناشتوانێت لێی داببڕێت، بەڵکو هەوڵی گشت دەدات .. هێز گشتگیرە، ئیدراکی هەستەکان ناکات؛ تاقیگەییەکانیش ئەم دەستنیشان کردنانە بە شێوەیەکی ناڕەخنەگرانەو تەواو ناهۆشمەندانە، قبوڵ دەکەن. مانای بەدواداگەڕان وەرگرتنی تێبینیە، تاقیکردنەوەیە، دەرئەنجامێکە بۆ ئەوەی گشتی لێوە دەستنیشان بکرێت" (هیگل، مختارات -٢، ل : ١٩٦).
دووبارە هیگڵ دەڵێت:
"ئایدیا دەبێت خۆی بەردەوام بێت لە دیاری کردنی خۆیدا، چونکە ئایدیا لە سەرەتادا هیچ نیە کۆنسێپتێکی ئابستراکت نەبێت .. لە زانستی تاقیگەییدا، عادەت وایە ئەو شتە شیبکرێتەوە کە دۆزراوەتەوە، بەڵام ئێمە بەم چەشنە کار ناکەین، چونکە ئێمە تەنها دەمانەوێت ببینین چۆن کۆنسێپت (المفهوم) خۆی خۆی دیاری دەکات، وە هەوڵیش دەدەین هیچ شتێک لە ڕای خۆمان و بیری تایبەتی خۆمان نەخەینە سەری" (هیگڵ، مختارات ١، ل : ٧١).