ستەم و زۆرکاریی، خەباتی شۆڕشگێری دەکاتە حەتمی
لەهەموو شوێنێک زوڵم و زۆر هەیەو هەر لەبەر ئەوەش خەباتی شۆڕشگێری حەتمی و بەردەوامە: هەتا ئەم ساتە وەختەش مێژوی مرۆڤایەتی غەرقە لەخوێن و ئازاردا. مارکس بەهەڵەدا نەچوە ئەڵێ: ئەم مێژووە بو خوێن و قامچی نووسراوەتەوە. لەپێناوی مانەوەی سەروەریدا، لە پێناوی درێژەداندا بە بەرژەوەندیە ئابووریەکان، برجوازیەت نەک هەر کۆمەڵ، بەڵکو ئاسمان و زەویشی ڕاپێچ کردووە بەرەو ژێر دەسەڵاتی دەوڵەت. دەستەڵاتی دەوڵەت لە پێناوی بەرژەوەندیەکی ئابووریدا، ئەو بەرژەوەندیەی جیهانی کردۆتە دۆزەخ بۆ زۆرینەو بەهەشتێکی لەو کۆیلایەتیە دروست کردوە بۆ دەستەڵاتداران، ئەم بەهەشت و دۆزەخەی سەرزەمینش گەر ووردبینەوە لە خودی مێژەوەوە، هیچ نیە جگە لە سەپاندنی حوکمی خاوەندارێتی تایبەتی کە لە ئەزەڵدا، واتە لە پەیدابوونی مرۆڤەوە مافی کەمینەیەک نەبووە، بەڵکو موڵکی سەرجەم کۆمەڵ بووە. ئەم هەموو سەرمایەو سامانە نە لە ئاسمانەوە بەخشراوە بەکەمینەیەک لەسەر زەوی، نە مافێکی زکماکیشە، وە هەر ئەم سەپاندنی حوکمی خاوەنداریە لەگەل ڕەوتی مێژوودا، بەردەوام بووەو ڕێکخراوە لە دەوڵەتداو یاساو دەستوری بۆ دروست کراوە. ئەو یاساو دەستورانەی نە دڵی هەیەو نەچاوی هەیە، یاساگەلێکن هەموو خۆشەویستی و ویژدان و یەکسانی و ئازادیەکی تواندۆتەوە لە بڕیارو یاسای ئابووریدا ئەمەش خواست و ویستی چینی باڵا دەستە، نەک مافی یەکسانی و ئازادی و خۆشەویستی و ویژدان کە لەم یاسایانەوە سەرچاوەی گرتبێت. هەر لەبەر ئەمەش هەتا یاساکانی دەوڵەت و دەستەڵاتەکەی بەردەوام بێت، هیچ جۆرە یەکسانی و ئازادیەک بوونی نیە ئەگەر مۆرێکی یاسای پێوە نەبێت. ئەو یاسایانەش تەنها تەعبیر لە ملکەچی و دەستەڵات سەپاندن ئەکات بەسەر جەماوەرێکدا کە دابڕاون لەهەموو خاوەندارێتیەکی تایبەت بە خۆیان جگە لە هێزی کارەکەیان.
لەگەڵ گەشەو پێشکەوتنی کۆمەڵدا، ڕۆژ بەڕۆژ ناهەقی و گەندەڵی و کێشە کۆمەڵایەتیەکان گەورەترو فراوانتر ئەبێت، وە هەرگیز چینی سەروەر ناتوانێ واز لەو ڕەوتەی؛ لەو دەستەڵات و قۆرخ کاریەی؛ لەو سەرمایەو سامانەی بهێنێ. ئەمە تەنها بە بەرەوڕووبونەوەو لێدان لە دەوڵەت وەدی دێت کە هەموو دەستەڵاتی تیا کۆبۆتەوە، ئەو دەوڵەتەی کە هۆکاری سەرەکی هەموو دەردو کێشەو نەهامەتیەکانە. بە درێژایی مێژوو هیچ لایەنێک حوکمدار، هەرگیز بە خواست و ویستی خۆی لا نەچوەو وازی نەهێناوە، بەڵکو لابراوە ئیتر بەهەر هۆکارێکی کۆمەڵایەتی بوو بێت. حوکم وەرناگیرێ، بەڵکو ئەسەنرێ. بەڵام ئەوەی گرنگە لێرەداو سەرنج ڕادەکێشێت، ئەوەیە هەتا ئێستا هەموو ئەو حوکم و دەستەڵات و دەوڵەتانەی گۆردراون، هیچیان لە بناغەدا نەگۆڕیوە. ناوەرۆکی دەستەڵات و دەوڵەت هەر ماوەتەوەو نەگۆڕراوە. هەر لەبەر ئەوە کێشەو ناهەقی و گەندەڵیەکە بن بڕ نەکراوە بەحوکمی بوونی سەرە مارەکە کە دەوڵەتەو وەک خۆی ماوە. مێژوو زۆر نموونەی گۆرانکاریی نیشان داوین لە دەستەڵاتی دەوڵەتدا: پاشایەتی، کۆماری، ئاینی، عیلمانی، بەڵام باری شانی خەڵک هەر قورستر بووە، شەڕو گرانی و برسێتی هەر لەزیادی کردووە. مێژوو زۆر تاقیکردنەوەی کۆمەڵانی جیاجیای خەڵکی نیشان داوین لە شێوەی گروپ و حیزب و لایەن و هەموو ئەو بەشانەی خۆیان بە فریاد ڕەس و رزگار کردنی ئەم ناکۆکی و جیاوازیە کۆمەڵایەتیە زانیوە. بەڵام هیچ هەوڵێکیان ئەنجامێکی یەکلای کەرەوەی تیا نەبووە، نەیتوانیوە مرۆڤایەتی لەم محنەتە رزگار کات. ئەوەیشی ئەزموونی مێژوو لە وانەکانیدا نیشانی داوین و نیشانمان ئەدات، ئەوەیە کە تاکە ڕێگەیەک لەوم نشێوە ڕزگارمان بکات، یەکڕیزی و خۆڕێکخستنە لە (ئەنجومەنە کارگەریەکان) دا. ئەمڕۆ لە هەمو ڕۆژێک گرنگترو پێویست ترە ئەو خەباتە لەسەر هەردوو ئاستی ناوخۆو ئینترناسیۆنالیستی خۆی بخاتەڕوو. دەبێت تێڕوانین و بۆچوون و هەوڵە حیزبیە جیاوازەکان وەلانێین، سۆڵیداریتی چینایەتی زامنی یەک هەڵوێستیە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی یەک دوژمن. وازهێنان لە بەیتوبالۆرەی حیزب و بەرنامەو تیۆری و فڵان بیرمەند و فیسار شارەزاو قسەزان، لە مێژوو خۆیەوە خراوەتەڕوو نەدک لە ئێمەوە. ئەوەی لەم جیهانەدا ئەگوزەری شەڕێکی چینایەتیە، شەڕی لایەنێکە خاوەنی دەستەڵات و دەوڵەتە دژی جەماوەری زۆرینە. شەڕی دەوڵەت و دەوڵەتێکی تر نیە، گەرچی لە بەشکردنی غەنیمەکەدا ڕاکابەریی ڕێکخەری پەیوەندیەکانیانەو هەریەکەیش دەیەوێت پشکی شێری بەر کەوێت. شەڕەکە قوربانیەکە بەخوێنی هەژارنی میللەتەکانیان ئەنجامی ئەدەن. دەوڵەت و نەتەوەیش دوو شتی جیاوازن، ئێمە کێشەمان لەگەڵ میللەتانی جیهاندا نەبووەو نیە، بەڵکو ئەوە دەستەڵاتە ئەو کێشەیە بۆ میللەتانی خۆی و دەرەوەی دروست کردوە. دوژمنی سەرەکی، خاوەن دەستەڵاتەکانن کە لەسەر تەختی ڕێکخراوێکی زەبەلاحی وەک دەوڵەت دەژین. ئەو دەولەتەی لەگەڵ بوونی پەتای کۆڕۆنادا، هەر بەردەوامە لەهەژارتر خستن وگرانتر کردنی بژێوی ژیاندا. کۆڕۆنا ش لەهەرکوێوە هاتبێ هەر دەوڵەت خۆی دەستی تیایە یاخود هۆکارە، کۆڕۆنا چەند لەگەڵ خۆی ڕاپێچ ئەکات و چەند درێژە ئەخایەنێت، دەستەڵاتی دەوڵەت کۆتایی پێ نایەت. وە ئەوەش کۆڕۆنا نیە ڕێگا خۆش دەکات بۆ لەناو بردنی دەستەڵاتی دەوڵەت. وە ئەو زەرەرو زیانەی توشی دەوڵەتان ئەبێت هەموی زەرەرە لە قازانجی سەدەها ساڵەیان. جا با ساڵێک وەک وشکە ساڵی، دەغڵ و دان کورت بهێنێت، خۆ ئەتوانێ قەرەبوی بەزیاد بکاتەوە. ئەڵێن کەس نازانێ خێر لەچیدایە، ئەڵێن گەر کۆڕۆنا نەبوایە لەوانەیە بەهۆی ئەو قەیرانانەی کە تێی کەوتوین ئێستا سەرمان لێ ئەشێوا لەبەر بەرەوڕوبونەوەو تەقینەوە بەردەوامەکانی کرێکاران و جەماوەری هەژار. ئەبینین لەگەڵ پەتای کۆڕۆنادا دەستەڵاتدارانی جیهان تێکڕا هەر ڕەوتی خۆیان تێک نەداوە، ئەوەتا تورکیا هەر لە پەلامار ناکەوێ ئەوەتا لوبنان و ئێران و دەوڵەتەکانیان هەروەک جاران بەربونەتە گیانی هەژاران ئەوەتا هەر گرانی و هەژاری و قەیران بەردەوامە، هەر لەسەر ئەو یاسایانە ئەڕۆن کە پێوەری نرخ و بەهاو قازانجە. دەستەڵات هیچ پێوەرێکی ویژدانی و مرۆڤانەی نیە. بەلکو دیدە ویژدانی و مرۆڤایەتیەکەشی هەر لەڕوانگەی پێوەری قازانج و سودەوەیە . . هەر ئەم مێژوە تاڵە خۆی بۆی ڕون کردوینەتەوە تەنها گرێیەک تەنها ڕێگرێ و تەنها بەربەستێک هەبێت ئیدارە دان و بەڕێوە بردنی ئەم شێوازی بەرهەم هێنان و ئاڵو گۆڕە سەقەت و جیاوازەیە کە کەمینەیەک بەناوی چینی باڵا دەستەوە بوە بەخاوەنی بەبێ ئەوەی خۆی بەخاوەنی خەتاو سزا بزانێت ،واتە هەرچی خەتاو سزا دانێکە ئەیخاتە ئەستۆی ئەو جەماوەری کە لەهەموو پێویستی و خاوەنداریەکیش مەحرومن . هیچ ماوەیەک هێندەی سەدەی ۲۱ لەسەرەتایەوە هەتا ئێستا سەرمایەداری وەک چینی سەروەر ئەوەندە لەقەیران و ڕکابەرایەتیدا نەبوە ، وەهیچ سەردەمێکیش وەک دەست پێکی ئەم سەدەیەو بەردەوامی، پەلی نەهاویشتوە. زیاد لەڕادە بەرهەم هێنراوە، هەر ئەو زیادەی بەرهەم هێنانە، نوقمی نێو قەیرانی کردوەو مەحاڵە خۆی لێ دەرباز کات. وە ئاشکرایە ڕەنگدانەوەی قەیرانەکان ڕۆژ بەڕۆژ زیاترو زیاتر کەف و کوڵ و نارەزای و شەپۆلە شۆڕشگێریەکان ئەهێنێتە نێو شەقام وە شەقام ئەکاتە مەیدانی شۆڕش، ئەمەیە ئەو ڕێگایە کە تەنها مێژووی ململانێ و ناکۆکیەکانە ئەو مەرجانە لەو بارودۆخانەدا دێنێتە بەرهەم وەهەر مێژوش نیشانمان ئەدات ڕووداوەکان چۆن دەڕۆن و بەکوێ دەگەن.
مارکس واتەنی: "مێژوو تەنها زانستێکە ئەیناسین و دانی پێدادەنێین، مارکس". کەواتە ناتوانین لە ڕوداوو دیاردەو جموجوڵ و کێشەکۆمەڵایەتیەکان بگەین، ئەگەر ئەو زانستە تاقیگەییە نەکەیەنە بناغە لە لێکۆڵینەوەکانماندا .
لەگەڵ گەشەو پێشکەوتنی کۆمەڵدا، ڕۆژ بەڕۆژ ناهەقی و گەندەڵی و کێشە کۆمەڵایەتیەکان گەورەترو فراوانتر ئەبێت، وە هەرگیز چینی سەروەر ناتوانێ واز لەو ڕەوتەی؛ لەو دەستەڵات و قۆرخ کاریەی؛ لەو سەرمایەو سامانەی بهێنێ. ئەمە تەنها بە بەرەوڕووبونەوەو لێدان لە دەوڵەت وەدی دێت کە هەموو دەستەڵاتی تیا کۆبۆتەوە، ئەو دەوڵەتەی کە هۆکاری سەرەکی هەموو دەردو کێشەو نەهامەتیەکانە. بە درێژایی مێژوو هیچ لایەنێک حوکمدار، هەرگیز بە خواست و ویستی خۆی لا نەچوەو وازی نەهێناوە، بەڵکو لابراوە ئیتر بەهەر هۆکارێکی کۆمەڵایەتی بوو بێت. حوکم وەرناگیرێ، بەڵکو ئەسەنرێ. بەڵام ئەوەی گرنگە لێرەداو سەرنج ڕادەکێشێت، ئەوەیە هەتا ئێستا هەموو ئەو حوکم و دەستەڵات و دەوڵەتانەی گۆردراون، هیچیان لە بناغەدا نەگۆڕیوە. ناوەرۆکی دەستەڵات و دەوڵەت هەر ماوەتەوەو نەگۆڕراوە. هەر لەبەر ئەوە کێشەو ناهەقی و گەندەڵیەکە بن بڕ نەکراوە بەحوکمی بوونی سەرە مارەکە کە دەوڵەتەو وەک خۆی ماوە. مێژوو زۆر نموونەی گۆرانکاریی نیشان داوین لە دەستەڵاتی دەوڵەتدا: پاشایەتی، کۆماری، ئاینی، عیلمانی، بەڵام باری شانی خەڵک هەر قورستر بووە، شەڕو گرانی و برسێتی هەر لەزیادی کردووە. مێژوو زۆر تاقیکردنەوەی کۆمەڵانی جیاجیای خەڵکی نیشان داوین لە شێوەی گروپ و حیزب و لایەن و هەموو ئەو بەشانەی خۆیان بە فریاد ڕەس و رزگار کردنی ئەم ناکۆکی و جیاوازیە کۆمەڵایەتیە زانیوە. بەڵام هیچ هەوڵێکیان ئەنجامێکی یەکلای کەرەوەی تیا نەبووە، نەیتوانیوە مرۆڤایەتی لەم محنەتە رزگار کات. ئەوەیشی ئەزموونی مێژوو لە وانەکانیدا نیشانی داوین و نیشانمان ئەدات، ئەوەیە کە تاکە ڕێگەیەک لەوم نشێوە ڕزگارمان بکات، یەکڕیزی و خۆڕێکخستنە لە (ئەنجومەنە کارگەریەکان) دا. ئەمڕۆ لە هەمو ڕۆژێک گرنگترو پێویست ترە ئەو خەباتە لەسەر هەردوو ئاستی ناوخۆو ئینترناسیۆنالیستی خۆی بخاتەڕوو. دەبێت تێڕوانین و بۆچوون و هەوڵە حیزبیە جیاوازەکان وەلانێین، سۆڵیداریتی چینایەتی زامنی یەک هەڵوێستیە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی یەک دوژمن. وازهێنان لە بەیتوبالۆرەی حیزب و بەرنامەو تیۆری و فڵان بیرمەند و فیسار شارەزاو قسەزان، لە مێژوو خۆیەوە خراوەتەڕوو نەدک لە ئێمەوە. ئەوەی لەم جیهانەدا ئەگوزەری شەڕێکی چینایەتیە، شەڕی لایەنێکە خاوەنی دەستەڵات و دەوڵەتە دژی جەماوەری زۆرینە. شەڕی دەوڵەت و دەوڵەتێکی تر نیە، گەرچی لە بەشکردنی غەنیمەکەدا ڕاکابەریی ڕێکخەری پەیوەندیەکانیانەو هەریەکەیش دەیەوێت پشکی شێری بەر کەوێت. شەڕەکە قوربانیەکە بەخوێنی هەژارنی میللەتەکانیان ئەنجامی ئەدەن. دەوڵەت و نەتەوەیش دوو شتی جیاوازن، ئێمە کێشەمان لەگەڵ میللەتانی جیهاندا نەبووەو نیە، بەڵکو ئەوە دەستەڵاتە ئەو کێشەیە بۆ میللەتانی خۆی و دەرەوەی دروست کردوە. دوژمنی سەرەکی، خاوەن دەستەڵاتەکانن کە لەسەر تەختی ڕێکخراوێکی زەبەلاحی وەک دەوڵەت دەژین. ئەو دەولەتەی لەگەڵ بوونی پەتای کۆڕۆنادا، هەر بەردەوامە لەهەژارتر خستن وگرانتر کردنی بژێوی ژیاندا. کۆڕۆنا ش لەهەرکوێوە هاتبێ هەر دەوڵەت خۆی دەستی تیایە یاخود هۆکارە، کۆڕۆنا چەند لەگەڵ خۆی ڕاپێچ ئەکات و چەند درێژە ئەخایەنێت، دەستەڵاتی دەوڵەت کۆتایی پێ نایەت. وە ئەوەش کۆڕۆنا نیە ڕێگا خۆش دەکات بۆ لەناو بردنی دەستەڵاتی دەوڵەت. وە ئەو زەرەرو زیانەی توشی دەوڵەتان ئەبێت هەموی زەرەرە لە قازانجی سەدەها ساڵەیان. جا با ساڵێک وەک وشکە ساڵی، دەغڵ و دان کورت بهێنێت، خۆ ئەتوانێ قەرەبوی بەزیاد بکاتەوە. ئەڵێن کەس نازانێ خێر لەچیدایە، ئەڵێن گەر کۆڕۆنا نەبوایە لەوانەیە بەهۆی ئەو قەیرانانەی کە تێی کەوتوین ئێستا سەرمان لێ ئەشێوا لەبەر بەرەوڕوبونەوەو تەقینەوە بەردەوامەکانی کرێکاران و جەماوەری هەژار. ئەبینین لەگەڵ پەتای کۆڕۆنادا دەستەڵاتدارانی جیهان تێکڕا هەر ڕەوتی خۆیان تێک نەداوە، ئەوەتا تورکیا هەر لە پەلامار ناکەوێ ئەوەتا لوبنان و ئێران و دەوڵەتەکانیان هەروەک جاران بەربونەتە گیانی هەژاران ئەوەتا هەر گرانی و هەژاری و قەیران بەردەوامە، هەر لەسەر ئەو یاسایانە ئەڕۆن کە پێوەری نرخ و بەهاو قازانجە. دەستەڵات هیچ پێوەرێکی ویژدانی و مرۆڤانەی نیە. بەلکو دیدە ویژدانی و مرۆڤایەتیەکەشی هەر لەڕوانگەی پێوەری قازانج و سودەوەیە . . هەر ئەم مێژوە تاڵە خۆی بۆی ڕون کردوینەتەوە تەنها گرێیەک تەنها ڕێگرێ و تەنها بەربەستێک هەبێت ئیدارە دان و بەڕێوە بردنی ئەم شێوازی بەرهەم هێنان و ئاڵو گۆڕە سەقەت و جیاوازەیە کە کەمینەیەک بەناوی چینی باڵا دەستەوە بوە بەخاوەنی بەبێ ئەوەی خۆی بەخاوەنی خەتاو سزا بزانێت ،واتە هەرچی خەتاو سزا دانێکە ئەیخاتە ئەستۆی ئەو جەماوەری کە لەهەموو پێویستی و خاوەنداریەکیش مەحرومن . هیچ ماوەیەک هێندەی سەدەی ۲۱ لەسەرەتایەوە هەتا ئێستا سەرمایەداری وەک چینی سەروەر ئەوەندە لەقەیران و ڕکابەرایەتیدا نەبوە ، وەهیچ سەردەمێکیش وەک دەست پێکی ئەم سەدەیەو بەردەوامی، پەلی نەهاویشتوە. زیاد لەڕادە بەرهەم هێنراوە، هەر ئەو زیادەی بەرهەم هێنانە، نوقمی نێو قەیرانی کردوەو مەحاڵە خۆی لێ دەرباز کات. وە ئاشکرایە ڕەنگدانەوەی قەیرانەکان ڕۆژ بەڕۆژ زیاترو زیاتر کەف و کوڵ و نارەزای و شەپۆلە شۆڕشگێریەکان ئەهێنێتە نێو شەقام وە شەقام ئەکاتە مەیدانی شۆڕش، ئەمەیە ئەو ڕێگایە کە تەنها مێژووی ململانێ و ناکۆکیەکانە ئەو مەرجانە لەو بارودۆخانەدا دێنێتە بەرهەم وەهەر مێژوش نیشانمان ئەدات ڕووداوەکان چۆن دەڕۆن و بەکوێ دەگەن.
مارکس واتەنی: "مێژوو تەنها زانستێکە ئەیناسین و دانی پێدادەنێین، مارکس". کەواتە ناتوانین لە ڕوداوو دیاردەو جموجوڵ و کێشەکۆمەڵایەتیەکان بگەین، ئەگەر ئەو زانستە تاقیگەییە نەکەیەنە بناغە لە لێکۆڵینەوەکانماندا .